Kanna (Sceletium tortuosum), còn được đọc là Canna hoặc Channa, trong tiếng Hà Lan là kougoed, là một loại cây có truyền thống được sử dụng với mục đích giải trí và chữa bệnh bởi cộng đồng người Nam Phi bản địa.
Loài cây hợp pháp tuy nhiên ít được quan tâm này có rất nhiều hiệu ứng lên tâm lí lẫn thể chất. Đây là một loại thảo dược chống lo âu, chống trầm cảm và cải thiện tâm trạng mạnh mẽ, mang lại cho người sử dụng năng lượng, hưng phấn và tăng cường các giác quan. Kanna được sử dụng với bởi người Khoikhoi và người San bản địa cho thấy rằng kanna là công cụ cho mục đích tâm linh vào thời điểm thích hợp, hoặc khi kết hợp với các loại thực vật khác.
Nhiều thế kỉ sau khi được khám phá, gần đây sau khi các nhà khoa học phát hiện các tiềm năng y học tự nhiên của nó, thì số lượng người dùng kanna để giảm đau, giảm lo âu, trầm cảm thay cho các loại thuốc tây tăng lên rõ rệt.
Hình dáng
Kanna là loại cây bụi, mọc thấp dưới đất và tỏa ra nhiều hướng. Cây có thân mỏng, lá to so với thân và hoa có thể là trắng, vàng, hoặc hồng. Kanna cũng có thể có các túi màu vàng đậm hoặc vàng, bên trong chứa các hạt có màu nâu hoăc đen, hình dáng giống quả thận.
Nguồn gốc của chi Sceletium, có nguồn gốc từ từ “Skeleton” (bộ xương) bởi vì lá của Kanna khi khô đi, sẽ xuất hiện các vân giống như bộ xương trên bề mặt của chúng
Lịch sử
Kanna thuộc chi Sceletium – gồm hơn 20 loài thực vật có giá trị. Các loại cây này là một phần của nền văn hóa Nam Phi hàng ngàn năm nay. Tuy nhiên việc sử dụng chúng thì mới được ghi chép lại vào cuối thể kỉ 17.
Có vẻ như ngườ Khoi, cũng như người San, đã đặt tên Kanna dựa theo một loài linh dương to lớn – biểu tượng liên quan đến sự sinh sản, hôn nhân, mưa, bói toán, nhảy múa, thôi miên, và chữa bệnh. Loài động vật hùng vĩ này là biểu tượng linh thiêng trong nhiều nền văn hóa, và cũng là một phần trong những hình vẽ được khắc nhiều nhất trên các vách đá hang động tiền sử ở Nam Phi.
Khi đặt chân đến Nam Phi, các thực dân Hà Lan đã ghi chép rằng “Loài thực vật này (kanna), được tìm thấy ở Namaquas, trên một số đỉnh núi nhất định. Nó mọc nhiều vào tháng 10 và được gọi là canna. Nó được người dân ở đây quý và xem như là “trầu cau” của người da đỏ. Họ nhai thân và rễ cây này gần như cả ngày, và bị “say”. Nhờ vào hương thơm và hiệu ứng này, người dân ở đây đã biết lợi ích và bắt đầu canh tác chúng.”
Về mặt dược học
Sceletium tortuosum chứa 7 loại hoạt chất alkaloid, 4 trong số đó được biết đến rộng rãi: mesembrine, mesembranol, mesembrenone, và mesembrenol. Nồng độ alkaloid trong kanna khô phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện nuôi trồng và thời gian thu hoạch, dao động từ 0.05% đến 2.3%.
Các hợp chất alkaloid này hoạt động như chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), có nghĩa là chúng sẽ ngăn chặn việc tái hấp thu serotonin – chất điều tiết tâm trạng, cảm xúc, cảm giác đói và hành vi, và giữ serotonin luôn bám vào thụ thể. Ở liều cao, các alkaloid này thể hiện khả năng giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh dạng monoamine như serotonin, dopamine. Đây cũng là cách các thuốc chống trầm cảm SRI hay thậm chí là MDMA hoạt động. Kanna cũng được chứng minh là ức chế quá trình PDE4 – cũng góp phần vào việc giảm trầm cảm.
Các alkaloid này cũng tương tác với thụ thể Cannabinoids CB1 – điều tiết tâm trạng, cảm giác đau, cảm giác thèm ăn – điều này lí giải lí do tại sao trong truyền thống bản địa, Kanna thường được được kết hợp với cannabis.
Và cuối cùng, các thí nghiệm trong ống nghiệm cho thấy, ở nồng độ cao hơn, mesembrine ảnh hưởng đến quá trình tái hấp thu của norepinephrine (noradrenaline) và dopamine. Việc này phần nào tạo nên tác dụng an thần của kanna, tuy nhiên lại không xảy ra ở nồng độ thấp.
Tuy những thí nghiệm trên cơ thể người với kanna hoặc các alkaloid rất ít, tuy nhiên những thí nghiệm trên động vật mang lại những kết quả rất hứa hẹn. Nhà nghiên cứu người Nhật Hirabayashi và cộng sự của ông đã tiến hành 3 thí nghiệm. Trong đó, họ đã tiêm các liều thấp/cao khác nhau vào các con chó/mèo có dấu hiệu stress, bị loạn trí, hoặc kêu liên tục không ngừng. Và họ báo rằng kanna gần như chữa khỏi hoàn toàn các triệu chứng trên mà không để lại bất kì tác dụng phụ nào dù sử dụng ở liều cao hoăc sử dụng trong thời gian dài.
Nhiều báo cáo từ người dùng cũng cho thấy rằng kanna an toàn, hiệu quả và có tiềm năng y học rất lớn. Những công dụng thường được ghi nhận là: giảm trầm cảm, tăng tự tin, tăng khả năng giao tiếp, tạo cảm giác thư giãn và tĩnh lặng giống như thiền, tăng khả năng tự chất vấn bản thân (introspection), tăng khả năng cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên, giảm cảm giác thèm bia rượu và thuốc lá.
Cách sử dụng truyền thống
Theo truyền thống, kanna sẽ được sấy khô và lên men những bộ phận có chứa hoạt chất.
Sau khi được thu hoạch, thân và lá sẽ được nghiền nát bằng đá và cho vào trong các hũ đậy kín để lên men. Kanna chỉ có tác dụng thật sự sau khi qua quá trình này, và phụ thuộc rất nhiều vào thời gian thu hoạch. Nếu như thu hoạch quá sớm thì các alkaloid sẽ mất đi tác dụng.
Trong một nghiên cứu vào năm 1995, người Khoi bản địa đã mô tả cách chuẩn bị kanna: “để túi đựng kougoed đã nghiền nhỏ dưới ánh nắng mặt trời cho ấm lên, không cần để kougoed vào chỗ mát vì về đêm sẽ không có nắng, và nắng cũng không làm hỏng. Và cây sẽ tự bốc hơi nước. Sau 2-3 ngày, túi được mở ra và trộn đều, sau đó lại cột miệng túi và tiếp tục cho ra ánh nắng. Đến ngày thứ 8, mở miệng túi ra và trải đều kougoed dưới ánh nắng mặt trời cho khô, giống như cách làm nho khô. Nếu bạn không thực hiện đủ các bước, thì cây sẽ mất tác dụng, cũng như nếu bạn ăn cây tươi cũng sẽ không có hiệu ứng gì. Trong bài nghiên cứu cũng có kèm theo một cách chuẩn bị nhanh hơn – dành cho những ai không thể chờ đến 8 ngày.
Các bước nghiền, bốc hơi nước, và phơi khô không truyền thống rất hợp lý về mặt khoa học một cách kinh ngạc. Sceletium tortuosum chứa rất nhiều Oxalate – có thể gây khó chịu hoặc dị ứng khi vào đường tiêu hóa. Việc nghiền nhỏ cây bằng đá có tác dụng kích thích những vi sinh vật tiêu hủy các oxalate, điều này làm giảm các hợp chất gây hại khi lên men.
Theo phong tục, các túi làm từ da lợn hoăc gai dầu sẽ được dùng để chứa kanna khi đang lên men, một phần vì các nguyên liệu hữu cơ này sẽ giúp ít trong việc giảm nồng độ các chất Oxalate. Tuy nhiên ngày nay thì người ta sử dụng các túi bằng nhựa.
Khi quá trình lên men đã hoàn thành, kanna khô đươc nghiền thành bột và sẵn sàng để hít/hút/nhai, pha trà hoặc chế biến thành cồn thuốc.
