Cho một con chuột vào trong lồng và cho nó hai chai nước. Một chai chỉ có nước, và một chai có pha thêm hoặc heroin hoặc cocaine. Con chuột sẽ luôn chọn chai có pha thuốc và tự giết nó một cách nhanh chóng, chỉ trong vài tuần. Đó là cách mà ta giải thích sự nghiện ngập.
Vào thập niên 70, Bruce đến với tôi vào nói, “Đợi đã. Chúng ta đang cho nó vào trong một cái lồng trống rỗng. Nó chẳng có gì làm. Thử làm thí nghiệm này một cách khác xem sao?”. Và Bruce đã xây Công viên chuột, và nó giống như thiên đường cho loài chuột vậy. Ở đó có mọi thứ mà một con chuột muốn. Có sẵn đồ ăn. Có sẵn tình dục. Có nhiều con chuột khác để làm bạn. Ở đây chúng cũng có hai chai nước, một chai nước không và một chai pha thuốc phiện. Điều kì lạ xảy ra ở đây. Khi ở Công viên chuột, chúng không thích chai pha thuốc. Chúng hầu như chẳng động đến nó, không có con nào quá liều chết cả. Không có con nào uống theo cái cách mà bạn cho là sự ám ảnh bắt buộc hay nghiện ngập. Đây là một ví dụ hàn hảo, cả hai cách mà ta nhìn sự nghiện ngập đều sai. Một cách nhìn đó là sự suy đồi đạo đức, bạn là một kẻ chủ nghĩa khoái lạc, bạn bay quá đà. Một cách khác đó là chất thuốc này đã chiếm lấy bạn, não bạn bị nó chiếm hữu. Bruce nói vấn đề không phải là đạo đức của bạn hay não của bạn, vấn đề cốt lõi là cái lồng. Sự nghiện chỉ đơn giản là cách ta thích nghi với môi trường.
Chúng ta đã tạo ra một xã hội mà một số lượng không nhỏ thành viên trong đó không thể chịu đựng được sự tồn tại trong cuộc sống của họ mà thiếu thuốc, phải không? Chúng ta đã tạo ra một thế giới siêu tiêu dùng, siêu cá nhân, phân mảnh mà đối với rất nhiều người giống như cái lồng đầu tiên sử dụng trong thí nghiệm hơn là Công viên chuột.
Đối nghịch của nghiện không phải là tỉnh táo, đối lập của nghiện ngập là kết nối. Và cả xã họi của chúng ta, một bộ máy mà những răng cưa của bộ máy đang đẩy chúng ta tới vật chất hơn là những kết nối con người. Thực tế, chúng ta được dạy từ bé rằng hãy dồn hết tâm huyết và sinh lực cho những ước mơ và đam mê xoay quanh vật chất, những thứ ta có thể mua và tiêu dùng. Nghiện ma tuý cũng chỉ là một tác dụng đi kèm.
Johann Hari
