Mỗi đêm, khi chúng ta nằm bất động trên giường, một thế giới khác mở ra. Đó không phải là thế giới thực, mà là một nơi kỳ diệu, nơi tâm trí trở thành sân khấu và những ý nghĩ trôi nổi trong tiềm thức trở thành những diễn viên chính. Chúng ta đang nói về những giấc mơ, những trải nghiệm bí ẩn mà con người đã cố gắng giải mã từ hàng ngàn năm nay. Nhưng liệu những giấc mơ có đơn giản chỉ là những ảo giác mà chúng ta tạo ra mỗi đêm và chúng có điểm gì khác biệt so với những trải nghiệm do các chất thức thần (psychedelics) mang lại?
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào việc so sánh giữa giấc mơ và những trải nghiệm ảo giác do các chất thay đổi nhận thức gây ra, nhằm khám phá điểm tương đồng và khác biệt giữa hai trạng thái này của tâm trí.
Sự tương Đồng Giữa Giấc Mơ và Ảo Giác
Vào năm 2017, nhà nghiên cứu Rainer Kraehenmann đã công bố một bài nghiên cứu đầy thú vị, trong đó ông khẳng định rằng giấc mơ và trạng thái ảo giác có nhiều điểm chung, cả về hiện tượng học lẫn sinh học thần kinh. Ông viết:
“Cả giấc mơ và trạng thái ảo giác đều có chung cơ sở hiện tượng học và sinh học thần kinh, nhưng cũng có một số khác biệt giữa chúng, chủ yếu là trong trạng thái sử dụng chất thức thần thì người trải nghiệm bị ảnh hưởng lớn hơn từ môi trường bên ngoài, có một mức độ minh mẫn cao hơn và khả năng siêu nhận thức tốt hơn so với trong khi ngủ ở giai đoạn REMS.”
Những điểm tương đồng này không chỉ nằm ở sự gia tăng khả năng tưởng tượng mà còn liên quan đến việc kích hoạt cảm xúc mạnh mẽ và giảm nhận thức về cái tôi. Trong giấc mơ, chúng ta có thể trở thành bất kỳ ai hoặc điều gì, không bị ràng buộc bởi những giới hạn của thực tại. Tương tự, khi sử dụng các chất thức thần, ranh giới giữa thực và ảo cũng trở nên mờ nhạt, tạo ra những trải nghiệm mà đôi khi khó có thể phân biệt với giấc mơ.
Dưới đây là biểu đồ từ nghiên cứu của nhóm trong đó tóm tắt những điểm tương đồng và khác biệt giữa ảo giác (psychedelic), ngủ mơ bình thường (dream) và giấc mơ tỉnh táo (lucid dream).
So Sánh Trải nghiệm Giấc Mơ và Các Loại Ảo Giác
Vào năm 2018, Sanz và cộng sự đã công bố một phân tích so sánh hàng chục nghìn báo cáo chuyến đi từ Erowid.org và báo cáo giấc mơ từ DreamJournal.net. Sử dụng các kỹ thuật xử lý ngôn ngữ, họ tuyên bố:
“Các loại thuốc gây ảo giác như LSD và nấm psilocybin tạo ra những trải nghiệm giống nhất với những trải nghiệm được báo cáo trong khi mơ. Thuốc an thần, thuốc kích thích, thuốc chống loạn thần và thuốc chống trầm cảm dẫn đến những trải nghiệm ít giống nhất với những trải nghiệm được báo cáo trong khi mơ.”
Điều này cho thấy rằng, trong số các loại thuốc thay đổi nhận thức, các chất thức thần có khả năng tái tạo những trải nghiệm gần giống với giấc mơ nhất. Đây có thể là lý do tại sao nhiều người sử dụng các chất này mô tả trải nghiệm của họ như một “giấc mơ sống động”.
Liệu Chất Thức Thần Có Làm Tăng Khả Năng Mơ Sáng Suốt?
Với những điểm tương đồng, liệu có hợp lý không khi cho rằng dùng thuốc gây ảo giác sẽ mang lại nhiều giấc mơ sáng suốt hơn hoặc những giấc mơ lucid dream với chất lượng tốt hơn? Trong phần FAQ 2.4 của Viện Lucidity, để trả lời câu hỏi “Có loại thuốc hoặc thực phẩm bổ sung dinh dưỡng nào kích thích những giấc mơ sáng suốt không?” Họ viết:
“Các loại thuốc trong nhóm LSD, bao gồm psilocybin và tryptamine thực sự kích thích giấc ngủ REM (khi dùng với liều lượng đủ nhỏ để có thể ngủ), và dẫn đến thời gian REM kéo dài hơn.”
Những giấc mơ sáng suốt thường xuất hiện trong giai đoạn REM (Rapid Eye Movement) của giấc ngủ, khi hoạt động não bộ gần như đạt đến mức tỉnh táo. Nếu các chất thức thần có thể kéo dài thời gian REM, điều này có nghĩa là khả năng trải nghiệm giấc mơ sáng suốt sau khi sử dụng chúng có thể tăng lên. Tuy nhiên, đây vẫn là một lĩnh vực cần được nghiên cứu thêm, vì hiện tại chỉ có những báo cáo truyền miệng về hiện tượng này mà chưa có nghiên cứu khoa học đáng tin cậy nào xác nhận.
Hiện Tượng REM Rebound và Giấc Mơ Sáng Suốt
Một hiện tượng khác liên quan đến giấc ngủ và sử dụng các chất là “REM rebound”. Viện Lucidity đã mô tả hiện tượng này như sau:
“Nhiều loại thuốc theo toa cũng như cần sa và rượu làm thay đổi chu kỳ giấc ngủ, thường là bằng cách ức chế giấc ngủ REM. Điều này dẫn đến một hiện tượng gọi là “REM rebound” (tạm dịch là bù REM), trong đó một người trải qua các giai đoạn REM dài và dữ dội sau khi thuốc hết tác dụng. Điều này có thể biểu hiện dưới dạng ác mộng hoặc là mơ sáng suốt, vì não hoạt động rất mạnh.”
REM rebound xảy ra khi giấc ngủ REM bị ức chế trong một thời gian và sau đó trở lại với cường độ mạnh mẽ hơn. Điều này có thể dẫn đến những giấc mơ cực kỳ sống động hoặc thậm chí là giấc mơ sáng suốt, khi não bộ hoạt động với cường độ cao hơn bình thường.
Giấc Mơ Sáng Suốt và Tưởng tượng rằng mình sử dụng CTT trong mơ
Một câu hỏi thú vị khác là điều gì sẽ xảy ra nếu bạn trải qua một giấc mơ sáng suốt và tưởng tượng mình sử dụng chất thức thần trong giấc mơ đó? Đây là một khái niệm kỳ lạ nhưng không phải là không có tiền lệ. Trong cuốn sách Dreaming Wide Awake, tác giả David Jay Brown đã đề cập đến nhà du hành tâm lý nổi tiếng, Terence McKenna, người tuyên bố đã có những trải nghiệm ảo giác hoàn toàn trong giấc mơ. Điều này gợi ý rằng những trải nghiệm này có thể không hoàn toàn phụ thuộc vào các chất hóa học, mà có thể là sản phẩm phụ của trạng thái tinh thần và kỳ vọng.
Khám Phá Giới Hạn của Tâm Trí
Những giấc mơ và trạng thái ảo giác do các chất thức thần mang lại là hai khía cạnh đầy bí ẩn của tâm trí con người. Dù có những điểm tương đồng, chúng cũng tồn tại những khác biệt đáng chú ý. Điều quan trọng là cả hai đều mở ra những cánh cửa vào thế giới nội tâm, nơi thực tại bị lu mờ bởi trí tưởng tượng và cảm xúc.
Vậy bạn thì sao? Bạn đã từng trải qua những trải nghiệm tương tự, hoặc thậm chí là những giấc mơ sáng suốt chứa đựng ảo giác? Hãy chia sẻ câu chuyện của bạn trong phần bình luận để chúng ta cùng khám phá thêm về những điều kỳ diệu mà tâm trí có thể mang lại.
Tài liệu tham khảo: https://drive.google.com/file/d/1lK2caq3dWQOteLXMX0NfHhoYqQA6jVxU/view