Trong Phật giáo Tây Tạng, có một nhóm kỹ thuật mật tông gọi là milam, với mục tiêu giúp chúng ta nhận ra sự ảo tưởng của cuộc sống khi đang thức. Cách này yêu cầu người thực hành tập yoga trong giấc mơ của mình. Đây là một phiên bản nghi lễ của khả năng bí ẩn nhất trong tâm trí con người: nhận thức rằng chúng ta đang mơ ngay cả khi đang ngủ, điều này được gọi là mơ sáng suốt.
Mơ sáng suốt, hay còn gọi là nhận thức giấc mơ, khác với kiểm soát giấc mơ, tức là có thể điều khiển các yếu tố trong giấc mơ như triệu hồi vật thể hay nhân vật, đạt siêu năng lực, hoặc du hành đến những thế giới kỳ diệu. Dù vậy, chúng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, và nhiều truyền thống tâm linh cổ xưa dạy rằng giấc mơ có thể trở nên rõ ràng hơn qua thời gian và luyện tập. Làm thế nào?
Với vai trò là một nhà nghiên cứu tâm lý học, tôi đã tiếp cận câu hỏi này bằng phương pháp khoa học. Mặc dù giấc mơ sáng suốt đã được biết đến từ lâu trong lịch sử nhân loại, nhưng phải đến năm 1975, các nhà nghiên cứu mới tìm ra cách xác minh hiện tượng này. Bước đầu tiên là nhận ra rằng cơ mắt không bị tê liệt khi ngủ, khác với các phần còn lại của cơ thể. Dựa trên công trình của Celia Green, nhà thôi miên người Anh Keith Hearne đã lý luận rằng điều này cho phép người mơ sáng suốt giao tiếp với thế giới bên ngoài. Ông đã yêu cầu một người mơ có kinh nghiệm ở lại phòng thí nghiệm giấc ngủ trong nhiều đêm và hướng dẫn anh ta đảo mắt từ trái sang phải theo những tín hiệu được sắp xếp trước. Khi người tình nguyện thực sự bước vào giấc mơ sáng suốt, Hearne đã ghi lại được những chuyển động mắt này – tương ứng với giai đoạn Chuyển động mắt nhanh (REM) của giấc ngủ. Nhiều nghiên cứu sau đó đã xác nhận những phát hiện này.
Tuy nhiên, việc tìm ra các phương pháp đáng tin cậy để tạo ra giấc mơ sáng suốt là một thách thức lớn. Mặc dù đã có khoảng 40 nghiên cứu được thực hiện từ những năm 1970, hầu hết trong số đó báo cáo thành công khá khiêm tốn, với tỷ lệ giấc mơ sáng suốt chỉ từ 3% đến 13% trong các thử nghiệm. Khi tôi mới bắt đầu học tiến sĩ, tôi nhận thấy rằng nhiều nghiên cứu bị hạn chế bởi kích thước mẫu nhỏ và các phép đo không chính xác. Vì vậy, tôi quyết định tìm cách khắc phục những hạn chế này và nghiên cứu các phương pháp hứa hẹn hơn.
Trong nghiên cứu mà tôi và các đồng nghiệp tại Đại học Adelaide đã công bố, kỹ thuật hiệu quả nhất hóa ra là một phương pháp gọi là Mnemonic Induction of Lucid Dreams (MILD), được phát triển bởi nhà tâm lý sinh lý người Mỹ Stephen LaBerge vào những năm 1970. Kỹ thuật này bao gồm các bước sau:
- Đặt báo thức sau năm giờ kể từ khi bạn đi ngủ.
- Khi báo thức kêu, cố gắng nhớ lại giấc mơ ngay trước khi bạn thức dậy. Nếu không nhớ được, hãy hồi tưởng lại bất kỳ giấc mơ nào gần đây.
- Nằm ở tư thế thoải mái, tắt đèn và lặp lại câu: “Lần sau khi mơ, tôi sẽ nhớ là mình đang mơ.” Thầm nghĩ về câu này và hiểu ý nghĩa thực sự của nó. Tập trung vào ý định ghi nhớ của bạn.
- Mỗi lần lặp lại câu ở bước 3, hãy tưởng tượng bạn quay lại giấc mơ mà bạn nhớ ở bước 2 và hình dung bạn nhận ra mình đang mơ.
- Tiếp tục lặp lại bước 3 và 4 cho đến khi bạn ngủ thiếp đi hoặc cảm thấy ý định ghi nhớ của bạn đã được thiết lập. Đảm bảo rằng đây là điều cuối cùng bạn nghĩ đến trước khi ngủ. Nếu bạn thấy mình liên tục quay lại ý định ghi nhớ rằng mình đang mơ, đó là dấu hiệu tốt cho thấy ý định đó đã được thấm sâu vào tâm trí bạn.
Chúng tôi đã dựa trên dữ liệu từ 169 người khắp nước Úc, những người đã ghi nhật ký giấc mơ để đo lường hiệu quả của các kỹ thuật gây giấc mơ sáng suốt so với xu hướng “cơ bản” của họ. Hơn một nửa số người sử dụng phương pháp MILD đã có ít nhất một giấc mơ sáng suốt trong tuần đầu tiên họ bắt đầu thực hành. Họ cũng đã chuyển từ việc trải nghiệm những giấc mơ này trong một đêm trong số 11 đêm sang khoảng một đêm trong sáu đêm. Đây là một số tỷ lệ thành công cao nhất được báo cáo trong các tài liệu khoa học.
Điều đáng ngạc nhiên là số lần mọi người lặp lại câu thần chú về việc nhớ rằng họ đang mơ, hoặc thậm chí là lượng thời gian dành cho MILD nói chung, không thể dự đoán được mức độ thành công. Thay vào đó, yếu tố quan trọng nhất là khả năng hoàn thành kỹ thuật và sau đó nhanh chóng ngủ lại. Thực tế, phương pháp này đã chứng minh hiệu quả gần gấp đôi khi mọi người ngủ thiếp đi trong vòng năm phút sau khi đặt ý định. Nếu bạn muốn thử nghiệm phương pháp này, bạn cần phải tìm mức độ tỉnh táo phù hợp khi báo thức reo – đủ để hoàn thành các bước nhưng không quá nhiều đến mức bạn gặp khó khăn để ngủ lại. Thực hiện kỹ thuật này sau khoảng năm tiếng ngủ cũng rất quan trọng, vì hầu hết giấc mơ xảy ra trong hai đến ba giờ trước khi bạn thức dậy, và bạn muốn giảm thiểu thời gian giữa khi hoàn thành kỹ thuật và khi bước vào giấc ngủ REM.
Cần phải luyện tập một chút, nhưng nếu may mắn, bạn có thể có một giấc mơ sáng suốt ngay trong đêm đầu tiên khi áp dụng phương pháp MILD. Nếu bạn nhận ra mình đang mơ, điều quan trọng là giữ bình tĩnh, vì cảm xúc mạnh mẽ có thể làm bạn tỉnh dậy sớm. Nếu giấc mơ bắt đầu mờ dần hoặc trở nên không ổn định, bạn có thể thử xoa hai tay vào nhau thật mạnh từ trong giấc mơ. Nghe có vẻ lạ, nhưng chiến lược này giúp làm ngợp não bộ với cảm giác từ trong giấc mơ, giảm khả năng nhận thức rằng cơ thể vật lý của bạn đang ngủ và làm bạn không bị đánh thức.
Ngoài sự thích thú khi có thể tạo ra thế giới tưởng tượng theo ý muốn, giấc mơ sáng suốt còn mang lại nhiều lợi ích tâm lý khác. Đầu tiên, nó có thể giúp bạn giải quyết cơn ác mộng: chỉ cần biết rằng bạn đang mơ thường giúp giảm bớt nỗi sợ hãi trong một cơn ác mộng. Bạn cũng có thể dùng giấc mơ để xử lý những chấn thương tâm lý: đối mặt với những điều làm bạn lo lắng, làm hòa với kẻ gây hại, thoát khỏi tình huống bằng cách bay đi, hoặc đơn giản là thức dậy. Các ứng dụng tiềm năng khác bao gồm luyện tập kỹ năng thể thao trong giấc mơ, tham gia vào nghiên cứu giấc ngủ và giấc mơ, và tìm kiếm nguồn cảm hứng sáng tạo. Với sự luyện tập, giấc mơ của chúng ta có thể trở nên sống động như thế giới thực, và bạn có thể tự hỏi, đâu là ranh giới giữa tưởng tượng và thực tế.